وابستگی دارویی یکی از مشکلات جدی سلامت عمومی در دنیای امروز است. این موضوع نه تنها بر روی سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند عواقب اجتماعی و اقتصادی نیز به دنبال داشته باشد. در این مقاله، به بررسی وابستگی دارویی، علل، نشانه‌ها و راه‌های پیشگیری و درمان آن خواهیم پرداخت. همچنین، ارتباط این موضوع با دوره تکنسین داروخانه انجمن پرستاری را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
وابستگی دارویی به حالتی اطلاق می‌شود که فرد به طور مکرر و غیرقانونی از داروها استفاده می‌کند. وابستگی دارویی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله فشارهای اجتماعی، مشکلات روانی و دسترسی آسان به داروها. در دوره تکنسین داروخانه انجمن پرستاری، آموزش‌های لازم درباره شناسایی و مدیریت این نوع وابستگی به دانشجویان ارائه می‌شود. این آموزش‌ها به تکنسین‌های داروخانه کمک می‌کند تا بتوانند علائم وابستگی را تشخیص دهند و به بیماران کمک کنند.
برخی از داروهای اعتیادآور موجب آرامش، تسکین یا حتی در دوزهای بالا باعث از دست رفتن هشیاری می‌شوند.
داروهایی که در این طبقه می‌گنجند شامل باربیتورات ها، داروهای ضد اضطراب و داروهای بیهوشی است.
در ادامه به توضیح بیشتری در مورد هریک از این داروها خواهیم پرداخت :
باربیتورات ها مانند فنوباربیتال به عنوان آرام‌بخش عمل می‌کنند. در صورت مصرف زیاد و مداوم این طبقه از داروها، مشکلاتی در راه رفتن، حرف زدن ،ناهشیاری، حتی اغماء و مرگ ممکن است برای فرد پیش بیاید.
باربیتورات ها توسط کسانی مصرف می‌شوند که خواستار آرامش و مقابله با اضطراب هستند.
در اکثر این موارد دریافت مشاوره روانشناسی بیشترین کمک را به فرد می کند؛ بدون اینکه لزوماً نیازی به این داروها وجود داشته باشد.
داروهای ضد اضطراب از خانواده داروهایی به نام بنزودیازپین ها هستند که دیازپام (والیوم) از آن جمله است.
بنزودیازپین ها در کاهش اضطراب بسیار مؤثرند و گاهی در درمان افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی از آن‌ها استفاده می‌شود.
به علاوه برخی از بنزودیازپین ها به عنوان داروی بی‌خوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند و در تنظیم خلق و کنترل خواب نقش دارند.
این دو گروه از داروها، هرچه نیمه عمر کوتاه‌تری داشته باشند و هرچه قدرتمندتر باشند، احتمال وابستگی و اعتیاد افراد به آن‌ها بیشتر خواهد بود.
به همین خاطر مصرف این داروها حتماً باید با تجویز پزشک و طبق دستورات او انجام شود.
داروهای ضدافسردگی : آشنایی ویژه با قرص های ضد افسردگی
طبقات مختلفی از داروها وجود دارند که سیستم اعصاب مرکزی را تحریک نموده و بدین ترتیب رفتار را فعال می‌سازند (برمی‌انگیزند) به همین دلیل به این داروها، داروهای محرک گفته می شود.
این داروها شامل نیکوتین، آمفتامین ها، متامفتامین، کوکائین و ریتالین هستند. داروهای محرک که بر سیستم‌های تقویتی مغز اثر دارند، موجب ایجاد لذت در افراد می‌شوند و به همین دلیل مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند.
آمفتامین، متامفتامین (شیشه) و کوکائین از جمله رایج‌ترین داروهای محرکی هستند که اثرات نسبتاً مشابه دارند و باعث افزایش هوشیاری و بیش فعالی می‌شوند.
این داروها اثرات رفتاری‌شان را تا حدود زیادی به واسطه افزایش فعالیت مدار نورون‌های ترشح کننده دوپامین اعمال می‌کنند. لذا، آمفتامین، متامفتامین و کوکائین موجب تشدید اثرات محرک‌های تقویت کننده می‌شوند.
چنانچه مقادیر زیادی از این داروها در طی مدت زمان طولانی مصرف شود باعث ایجاد توهم و هذیان و نشانه‌های روان پریشانه می‌شود.
ریتالین دارای مصرف پزشکی بوده و برای کودکان بیش فعال و بهبود نقص توجه در آن‌ها تجویز می شود.
به خاطر تأثیری که این دارو در افزایش تمرکز و بیدار ماندن طولانی مدت دارد، توسط بسیاری از جوانان مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد و حتی بسیاری از دانش آموزان برای بیدار ماندن در شب امتحان از آن استفاده می‌کنند.
این دارو خطر وابستگی زیادی دارد و در صورت مصرف خود سرانه می‌تواند باعث ایجاد اعتیاد شود.
بسیاری از مردم، از تغییراتی که در هوشیاری آن‌ها به وقوع می‌پیوندد لذت می‌برند شاید به همین دلیل است که از مواد گیاهی مانند ماری جوانا استفاده می‌کنند.
مواد شیمیایی که در این نوع از گیاهان وجود دارد، باعث تغییرات عمیق در هوشیاری می‌شود.
در ادامه به داروهایی که منجر به ایجاد تغییراتی در سیستم هوشیاری و ادراک می شوند بیشتر اشاره کرده ایم:
این داروها جزء مواد توهم‌زا با قابلیت سوءمصرف هستند، از اثرات مشخص آن‌ها ایجاد انواع توهم‌های بینایی و شنوایی است.
این توهمات در برخی موارد خوشایند بوده، اما در اکثر موارد موجب ایجاد ترس و اضطراب می‌شوند.
دو مورد از داروهایی که به کرات مورد سوءمصرف واقع می‌شوند فن سیکلیدین (PCP یا گرد فرشته) و THC(یکی از عناصر فعال ماری جوانا) هستند.
THC موجب دردزدایی و آرامش، افزایش اشتها، کاهش حمله‌های آسم می‌شود، از سوی دیگر، تمرکز و یادآوری را دشوار ساخته، ادراک دیداری و شنیداری را دستخوش تغییراتی می‌کند و منجر به تجربه انواع توهم‌های دیداری و شنیداری می‌شود.
نشانه‌های بیماری اسکیزوفرنی و اختلالات عاطفی می‌توانند به واسطه دو دسته از داروهای روان درمانی، بهبود یافته یا از بین برود.
از جمله رایج ترین داروهای ضد روانپریشی می‌توان به کلرپرومازین اشاره کرد. کلرپرومازین، اولین دارویی است که در درمان اسکیزوفرنی به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت.
این دارو تأثیر آرامش بخش بسیار زیادی دارد و باعث کاهش توهم و هذیان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی می‌شود.
اما مصرف طولانی مدت و بدون تجویز پزشک این دارو باعث بی‌خوابی، افسردگی، یبوست و بروز علائم اعتیادی می‌شود.
داروهای اسکیزوفرنی : آشنایی کامل با داروهای درمان اسکیزوفرنی
دومین طبقه مهم از داروهای روان درمانی، شامل داروهای ضدافسردگی است. مصرف بیش از حد این داروها می‌تواند باعث عوارض جانبی مانند افزایش فشار خون و بی‌خوابی شود.
گروهی از دانشمندان معتقدند که این داروها اعتیادآور نیستند، با این حال بعضی از افراد با قطع آن‌ها دچار علائم ترک می‌شوند. درهرصورت مصرف این داروها باید با احتیاط و طبق تجویز پزشک انجام شود.
داروهای ضدافسردگی : آشنایی ویژه با قرص های ضد افسردگی
داروهای گیاهی ضد افسردگی : درمان افسردگی با 7 گیاه دارویی
داروهای مسکن
در طول تاریخ آدمیان همواره سعی در یافتن داروهایی داشتند، که درد را تسکین دهند. مواد مختلفی برای تخفیف درد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قدیمی‌ترین نوع این داروها (افیون‌ها و شبه افیون‌ها) هستند که برای کاستن کوتاه مدت دردی که به وسیله آسیب یا صدمه ایجاد می‌شود، به کار می‌روند.
اگرچه، مواد افیونی (از جمله مورفین، ترامادول، کدئین و متادون) اثر دردزدایی دارند، اما عوارض دیگری نیز بر جای می‌گذارند.
این داروها باعث ایجاد احساس نشئگی در افراد می‌شود. به مرور زمان با از بین رفتن اثر این مواد در بدن، فرد برای رسیدن به حالت نشئگی مجبور می‌شود مقدار مصرف خود را افزایش دهد.
با افزایش میزان مصرف فرد در معرض خطر مسمومیت و مصرف بیش از حد یا اوردوز (Overdose) قرار می‌گیرد.
همچنین در صورت قطع مصرف، علائم ترک و خماری روی می‌دهد. گروه دوم، شامل آسپیرین و ترکیب‌های وابسته هستند. آسپیرین‌ها برای مواردی مانند سردرد، دندان درد، کاهش تب و… استفاده می شود.
استفاده بیش از حد این دارو باعث ایجاد مسمومیت و مشکلات قلبی می‌شود. ترامادول نیز داروی مسکن دیگری است که برای تسکین دردهای خفیف تا شدید استفاده می‌شود و مصرف آن اعتیادآور بوده و حتی می‌تواند باعث مرگ شود.
اما به دلیل اثراتی نظیر سرخوشی توسط بسیاری از افراد مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند.
انواع قرص مسکن : ۲۰ قرص مسکن قوی برای درمان انواع دردها
مسکن برای کمر درد : قویترین قرص ها و مکمل برای رفع کمر درد
اعتیاد به داروهای ذکر شده مانند اعتیاد به سایر مواد مخدر، خطر سوءمصرف بیش ازحد دارو (اوردوز) را به همراه می‌آورد که ممکن است زندگی فرد را نیز تهدید کند.
ترک این مواد چالش‌های مربوط به خود را دارند و نیازمند گذراندن مراحلی نظیر سم‌زدایی، روان درمانی و شرکت در برنامه‌های پیشگیری از ترک است.
دلایل مختلفی برای اعتیاد به داروها وجود دارد. تحقیقات نشان داده که زمینه ژنتیکی و خانوادگی افراد در اعتیاد به داروها تأثیر بسیار مهمی دارد.
یک دلیل بسیار مهم، مصرف خودسرانه افراد و بدون تجویز دکتر است. افراد در موقعیت‌های سخت زندگی خود به دنبال راه فراری از مشکلات هستند و برای همین ممکن است دست به خود درمانی و مصرف خودسرانه داروها بزنند.
در مواردی هم مصرف دارو با تجویز پزشک شروع می‌شود، اما به دلیل حس لذتی که این دارو ایجاد کرده، فرد به دنبال مصرف مجدد آن دارو می‌رود تا جایی که کنترل مصرف خود را از دست می‌دهد و معتاد می‌شود.
بعضی از مشکلات خانوادگی و مشکلات دوران کودکی مانند آزار و اذیت جسمانی، بی‌توجهی و عدم ارتباط مناسب با والدین می‌تواند فرد را در مقابل اعتیاد دارویی آسیب‌پذیر کند.
استرس‌ها نیز تأثیر به سزایی در اعتیاد دارند. به طور کلی می‌توان گفت افراد در ابتدا از سر ناتوانی و مشکلاتی از قبیل بی‌خوابی، تنش، اضطراب، استرس، سردرد، بیماری‌های گوارشی و… به مصرف داروهای مختلف روی می‌آورند، اما در ادامه نمی‌توانند مصرف خود را کنترل کنند.
ترک اعتیاد دارویی دارای دو جنبه جسمانی و روحی است.در بعد جسمانی باید اثر دارو از بدن فرد خارج شود و به اصطلاح سم‌زدایی شود. در بعد روحی باید وابستگی روانی فرد به دارو مورد درمان قرار گیرد که این کار نیازمند دریافت مشاوره ترک اعتیاد و کمک روانشناسان است.
