دارو (به انگلیسی: Drug ) در دانش پزشکی به هر ماده‌ای که برای درمان، تسکین علائم، تشخیص بیماری یا پیشگیری از آن به‌کار رود و بر ساختار یا کارکرد جاندار اثر بگذارد و پس از ورود به بدن، عملکرد بدن را تصحیح کند گفته می‌شود.داروشناسی امکان بررسی تغییرات بدن پس از ورود دارو را فراهم می‌کند. پاسخ بدن افراد مختلف به یک داروی واحد متفاوت است و پاسخ بدن یک فرد به دارو در بازه زمانی تغییر می‌کند. کاهش حساسیت یکی از پاسخ‌های بدن به دارو است که با دو مکانیسم «تاکیفلاکسی» (Tachyphylaxis) و «تحمل» (Tolerance) ایجاد می‌شود.

  • تاکیفلاکسی: اگر دوز داروی تجویزی زیاد باشد، همزمان گیرنده‌های سلولی زیادی تحریک شده و بدن دچار تغییرات ناگهانی می‌شود. در نتیجه از مکانیسم‌های کاهش سنتز رسپتورها، غیرفعال کردن رسپتورها با فسفوریلاسیون یا پروتئین ارستین (Arestin) و اندوسیتوز رسپتور برای کاهش تغییرات ایجاد شده استفاده می‌کند. افزایش غلظت دارو در این مکانیسم تاثیری بر پاسخ سلولی ندارد.
  • تحمل: تحمل یا مقاومت در پاسخ به مصرف طولانی‌مدت یک دارو ایجاد می‌شود. در شرایط سلول از کاهش سنتز و اندوسیتوز رسپتورها برای کاهش حساسیت نسبت به دارو استفاده می‌کند. افزایش آنزیم‌های متابولیک تجزیه‌کننده دارو یکی دیگر از مکانیسم‌هایی است که در واکنش تحمل حساسیت بدن به دارو را کاهش می‌دهد. افزایش دوز دارو منجر به اشباع شدن آنزیم‌ها شده و حساسیت به دارو را افزایش می‌دهد. پاسخ بدن به مخدرها در این گروه قرار دارد.

رابطه دوز دارو و پاسخ بدن

برای دریافت بهترین پاسخ درمانی باید دوز بهینه‌ای از دارو برای بیمار تجویز شود. یکی از اهداف داروشناسی تعیین روش‌های رسیدن به دوز بهینه و بررسی اثربخشی این دوز است.

انتخاب دوز بهینه به بررسی «قدرت اثر» (Potency) و «کارایی» (Efficacy) دارو نیاز است تا با ایجاد کمترین عوارض جانبی بیشترین پاسخ ایجاد شود.

  • قدرت اثر: قدرت اثر، غلظتی (LD50 یا EC50) از دارو است که ۵۰٪ پاسخ بهینه در بدن را ایجاد کرده باشد. برای مثال قدرت اثر آنتی‌بیوتیک‌های باکتریوسیدال غلظتی از این داروها است که ۵۰٪ جمعیت باکتریایی مورد آزمایش را از بین می‌برد. هر چه «تمایل» (Affinity) دارو به گیرنده بیشتر باشد، قدرت اثر آن بیشتر است. در نمودار زیر غلظت مورد نیاز داروهای A و B برای دریافت ۵۰٪ پاسخ بهینه، کمتر از داروهای C و D است. به همین دلیل قدرت اثر داروهای A و B بیشتر است.
  • کارایی: کارایی پارامتری است که حداکثر ایجاد پاسخ در بدن را نشان می‌دهد. این پارامتر به نوع برهم‌کنش دارو با گیرنده‌های سلولی و تعداد گیرنده‌های برهم‌کنش دهنده با دارو بستگی دارد. برای مثال کارای ترکیبات آگونیست کامل از آگونیست‌های نسبی بیشتر است. در نمودار پایین کارایی داروهای A ،C و D بیشتر از داروی B است.
دوز لگاریتمی دارو
قدرت اثر دارو یکی از فاکتورهای مهم در داروشناسی است. در دوزهای پایین دارو تعداد کمی از گیرنده‌ها با دارو برهمکنش دارند (بخش ابتدایی نمودار). با افزایش دوز دارو برهم‌کنش گیرنده-دارو و پاسخ بدن افزایش می‌یابد (بخش میانی دارو). در انتها تمام گیرنده‌های سلولی با دارو اشباع شده و افزایش دوز اثری بر پاسخ سلولی ندارد (انتهای خطی نمودار).

ضریب اثربخشی دارو

دوز موثر (‌ED50) غلظتی از دارو است که در ۵۰٪ جمعیت دریافت‌کننده دارو اثربخشی بهینه داشته و دوز سمی (TD50) غلظتی از دارو است که در ۵۰٪ جمعیت دربافت کننده اثر سمی داشته است. ضریب اثربخشی دارو نسب دوز موثر به دوز سمی دارو (TD50/ED50) و یکی از پارامترهای ایمنی دارو است. هر چه این نسبت کمتر باشد، عوارض جانبی دارو بیشتر است. جنتومایسن، دجاکسین، فنوتالین و لیتیوم از جمله داروهای با ضریب اثربخشی پایین و استروئیدها و پنی‌سیلین‌ها از جمله داروهای با ضریب اثربخشی بالا هستند.

تکنسین داروخانه

تکنسین داروخانه یا نسخه خوان

تکنسین داروخانه به داروساز کمک می نماید تا داروهایی را که بیمار سفارش می دهد آماده کند. تکنسین داروخانه وظیفه دارد تا داروها را با هم مخلوط نماید و نسخه ها را از بیمار دریافت نماید. در حقیقت در داروخانه‌های بزرگ که همه روپوش سفید می‌پوشند، تمایز تکنسین داروخانه یا نسخه خوان از دکتر داروساز کمی سخت است. در ظاهر شبیه به هم هستند و وظایفی مشابه به هم انجام می‌دهند. اما علیرغم این تشابه ظاهری تفاوت‌های زیادی میان وظایف تکنسین داروخانه و داروساز وجود دارد؛ تکنسین یا دستیار داروخانه که در عرف با عنوان نسخه‌خوان هم شناخته می‌شود به نسبت دکتر داروساز وظایف متعدد و عمومی‌تری بر عهده دارد. با این وجود تکنسین نقش مهم و غیرقابل‌انکاری در پیشبرد کار داروخانه و خدمت به بیمار بر عهده دارد.

Image